بررسی رابطه سبکهای دلبستگی با هویت فردی در نوجوانان دختر متوسطه شهر ری (ناحیه 1) تهران

بررسی رابطه سبکهای دلبستگی با هویت فردی در نوجوانان دختر متوسطه شهر ری (ناحیه 1) تهران
«مقاله جهت اخذ درجه کارشناسی» « رشته روانشناسی عمومی »

چکیده:
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه سبکهای دلبستگی با هویت فردی در دانش‌آموزان دختر نوجوان متوسطه منطقه شهر ری (ناحیه 1) تهران انجام شد. نمونه پژوهش از 100 نفر دانش‌آموزان متوسطه انتخاب شد و پرسشنامه های «بازنگری شده مقیاس دلبستگی بزرگسال کولنیزورید (1990) (RAAS) و هویت فردی دکتر احمدی» بر روی آنها اجرا گردید. این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی است و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه‌هایی با سوالات بسته پاسخ است. داده‌های بدست آمده با استفاده از روشهای آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگریسون تجزیه و تحلیل گردید و فرضیه های پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌ها حکایت از آن دارد که بین سبک دلبستگی ایمن و مشکل هویت رابطه معنادار وجود ندارد (183/0- =r). بین سبک دلبستگی دو سو گرا و مشکل هویت رابطه معنادار مثبت وجود دارد (278/0 =r). بین سبک دلبستگی اجتنابی و مشکل هویت رابطه معنادار مثبت وجود دارد (396/0 =r).

1-1- مقدمه:
دلبستگی پیوند عاطفی هیجانی نسبتاً پایداری است که بین کودک و مادر یا افرادی که نوزاد در تعامل منظم و دائم با آنهاست، ایجاد می شود. فروید بر این باور بود که دلبستگی نوزاد به مادر به خاطر تغذیه و رفع نیاز فیزیولوژیکی است.
تجربه‌هایی که نوزاد با مراقبش دارد در الگوهای روابط وی با دیگران درونی سازی می شوند و این الگوی عملی درونی شده، تعیین کننده چگونگی مفهوم نوزاد از خود و دیگران است؛ مفهومی که بعدها در روابط با دیگران تعمیم می یابد.
بررسی های اولیه در زمینه های سبک‌های دلبستگی از سوی آینزورث (1978) انجام گرفت و سه الگوی دلبستگی ایمن، نا ایمن – اجتنابی و دلبستگی نا ایمن اضطرابی – دو سو گرا شناسایی شد.
بعدها مین و سولومون (1990) تعدادی از کودکان را که در هیچ یک از 3 گروه قبلی قرار نمی گرفتند بررسی کرده و آنها را در طبقه جدیدی به نام دلبستگی نا ایمن بی سازمان – بی هدف جای دادند.
با نظر اجمالی به دوره نوجوانی به نظر می رسد که رفتار دلبستگی نوجوان از الگوهای رفتار دلبستگی سنین پایین تر بسیار متفاوت و جدا است. به نظر می رسد نوجوانان از روابط دلبستگی با والدین و یا سایر چهره‌های دلبستگی گریزان هستند.
بسیاری از نوجوانان پیوندهای دلبستگی با والدین را شبیه گره‌هایی تلقی می کنند که از پیوندهای متشابه که محکم و ایمن است جلوگیری می کند. نوجوان برای آنکه بتواند در ساختن و هموار کردن مسیر زندگیش به حمایت والدین بیش از حد متکی نباشد باید به سوی خود مختاری حرکت کند. رفتار نوجوان نسبت به چهره‌های دلبستگی ممکن است متعارض، مغشوش و متضاد به نظر برسد مگر آنکه این رفتارها در بافت تغییرات تحولی دوره نوجوانی در نظر گرفته شوند. ایجاد یک هویت و دستیابی به یک تعریف منسجم از خود، مهم‌ترین جنبه رشد عمومی اجتماعی در دوره نوجوانی است. انتخاب ارزش‌ها، باورها و هدف های زندگی مهم‌ترین مشخصه‌های اصلی این هویت را تشکیل می دهند. هم در دوره نوجوانی و هم در دوره جوانی این ارزش‌ها، باورها و هدف های زندگی مورد تجدید نظر قرار می گیرند. نوجوان در جستجوی پاسخ قانع کننده به موضوعات اساسی زندگی مانند ارزشها، نقشهای اجتماعی، مذاهب، عقاید سیاسی و اهداف حرفه‌ای است تا به او نظام فکری داده و تکیه گاه او در تصمیم گیری ها و ارزش گزاری های مهم او باشد، بداند کیست، چه اهدافی دارد و نهایتاً یک فلسفه برای زندگی خود ایجاد کند (کالسنر، 1999، به نقل از رجب پور، 1386).

1-2- بیان مساله
نظریه دلبستگی و روابط شخصی که با تاثیر تجارب اولیه بر رشد و ارتباط آن به کار کرد بعدی شخصیت مربوط است. فعالیت‌های بالینی، بالبی بر اساس این نظریه، نوزاد در حال رشد از مراحلی از رشد دلبستگی به افرادی که از او مراقبت می کنند به ویژه مادر می گذرد. بالبی (1969) مدل منسجمی از پیوندهای عاطفی بین مادر – کودک ارائه کرده و معتقد است که این پیوند دارای کنش حمایتی است به عبارت دیگر دلبستگی کودک به مادر و مکانیزم های رفتاری مرتبط با آن از کودک نابالغ حمایت کرده و شانس بقای او را افزایش می دهد برای برقراری پیوند عاطفی، مادر به پیام های کودک پاسخ داده و پریشانی او را مورد توجه قرار می دهد. بر اساس تحقیقات لورنتس و هارلو (1986، به نقل از همز، 1993) نیز روشن شد که رابطه مادر/ مراقب – کودک الزاماً بر تغذیه استوار نیست. رفتار دلبستگی از نقطه شروع در کودک وجود دارد و به تدریج متنوع می گردد و به چهره‌های معینی گسترش می یابد و در تمام زندگی پابرجا می ماند و تحت اشکال مختلف متجلی می گردد (منصور و دادستان، 1376). «تحقیقات و تعاریف فراوان نشان می دهد دو بعد اصلی در دلبستگی وجود دارد. بعد شناختی – عاطفی دلبستگی که به عنوان کیفیت عواطف در جهت چهره دلبستگی مطرح می شود و بعد رفتاری که در واقع به بهره گرفتن از حمایت و مجاورت شخص مورد نظر مربوط می شود. هر چه شخص از کودکی به سمت بزرگسالی حرکت می کند بعد عاطفی شناختی دلبستگی اهمیت بیشتری می یابد.»
یکی از مسایل عمده که نوجوان با آن روبرو می شود مساله شکل گیری هویت فردی اوست (هیلگارد – ترجمه براهنی). اریکسون (1968) شکل گیری هویت فردی را در دوره نوجوانی نشانه‌ای از سازگاری و تعادل در این دوره می داند. بر اساس نظریه اریکسون اگر هویت نوجوان در طی زمان و بر اساس تجربیات حاصل از برخورد درست اجتماعی شکل گیرد و نوجوان بتواند خود را بشناسد و از دیگران جدا سازد، تعادل روانی وی تضمین می گردد. در دوره نوجوانی مبارزه‌ای برای کسب استقلال و اثبات خود توسعه می یابد و نتیجه طبیعی بحران نوجوانی باید این باشد که نوجوان تجارب و روابط نوین را وسیله غنی کردن شخصیت خود تلقی کند. ولی اگر سر خوردگی و عدم اعتماد جایگزین اعتماد گردد و به جای تماس با مردم، نوجوان گوشه گیر شود و به جای تحرک به رکودگراید و تشکیل هویت مثبت دچار ابهام در نقش شود هماهنگی و تعادل رفتاری وی به هم می خورد و دچار بحران هویت می شود و در هنگام بحران هویت نوجوان به طور شدید دچار اضطراب و ناراحتی ذهنی است و نمی تواند جنبه‌های مختلف شخصیت خود را در یک خویشتن قابل قبول هماهنگ سازد (کراسکیان موجمباری، 1381).
هم اکنون مطالعاتی در حیطه رشد هویت وجود دارد که تفاوت های فردی مهمی را در رفتار و ویژگی های شخصیتی بین دانش‌آموزان دبیرستانی آشکار ساخته‌اند. این یافته‌ها نشان می دهند دانش‌آموزانی که در اندازه گیری هویت نمره بالای میانگین می آورند قابل اعتماد‌تر، سازگار‌تر، خود پذیر، و از لحاظ شخصیتی منسجم تر از دانش‌آموزانی هستند که نمرات آنها پایین تر از متوسط است (لاوی، 1976؛ مارسیا، 1993؛ برزونسکی، 1998، به نقل از رجب پور، 1386). این تحقیق در صدد است که رابطه سبک های دلبستگی را با هویت مورد بررسی قرار دهد و در نهایت ببینید که آیا سبکهای دلبستگی با هویت فردی رابطه‌ای دارند؟

1-3- اهداف پژوهش
هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه دلبستگی با هویت در دختران نوجوان در راستای بررسی این رابطه، هدفهای زیر دنبال می شوند:
1- بررسی سبکهای دلبستگی آزمودنیها
2- بررسی هویت فردی
3- تعیین نوع رابطه سبک دلبستگی ایمن و هویت
4- تعیین نوع رابطه سبک دلبستگی نا ایمن – اجتنابی و هویت
5- تعیین نوع رابطه سبک دلبستگی نا ایمن دو سو گرا و هویت

1-4- اهمیت و ضرورت موضوع مورد مطالعه
از عوامل اساسی توسعه پایدار و همه جانبه، توجه ویژه به جمعیت جوان به ویژه به دانش‌آموزان دوره متوسطه است، به عنوان قشری که پایه و اساس نیروی انسانی جامعه را تشکیل خواهند داد. پرورش استعدادها و قابلیت های دانش‌آموزان هماهنگ با نیازها و تحولات جامعه می تواند زمینه تحقق اهداف تعریف شده و آرمانهای یک ملت را فراهم سازد. بدون تردید مؤلفه های متنوع و متعدد، هم از نظر کمی و هم از لحاظ کیفی، مدرسه و دانش‌آموز را تحت تاثیر قرار می دهد. تحولات وسیع صنعتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در سطوح ملی، منطقه‌ای و جهانی موجب می گردد که نظام آموزشی مدارس دوره متوسطه به ایجاد هماهنگی پیش نیازهای جدید و مدرسه اهتمام جدی نماید. یکی از مباحث مهم در دوره نوجوانی، شکل گیری هویت نوجوان و چگونگی انتقال او از دوران کودکی به خصوص اواخر کودکی به اوایل نوجوانی و سپس جوانی است. عوامل مهمی در این انتقال مؤثر هستند. به همین دلیل در همه نوجوانان این مرحله انتقال به آسانی و با روند مشابهی، انجام نمی گیرد و انواع مشکلات از جمله هویت زودرس یا دیررس، تداوم بحران هویت تا اوایل جوانی و گاه حتی در سال های بعدی وجود دارد. برای آنکه نوجوانان بتوانند واقعاً به بزرگسال تبدیل شوند و بزرگ شدن آنان محدود به جنبه جسمانی نباشد باید بتدریج بتوانند از والدینشان مستقل شوند. خود را با بلوغ جسمی سازگار کنند و با همسالان روابط همکارانه و حرفه‌ای برقرار کنند. در فرایند کنار آمدن با همه این مسایل نوجوان باید بتواند برای زندگی فلسفه‌ای پیدا کند و به احساس هویتی دست یابد نوجوانان پیش از آنکه بتوانند دلبستگی دوران کودکی را با موفقیت طی کنند باید تا اندازه‌ای بدانند که چه کسی هستند، به کجا می روند و برای رسیدن به جایی که می روند چه امکاناتی دارند. با این وجود تحقیقات به طور فزاینده‌ای نشان می دهند که خود مختاری نوجوان به سهولت ایجاد می شود اما نه به بهای از دست دادن ارتباط دلبستگی با والدین، بلکه در پس ارتباط‌های ایمن با والدین که به احتمال زیاد پس از نوجوانی هم چنان دوام می آورند، نظام دلبستگی در کمک به نوجوان برای مواجه شدن با چالش های تحولی نقش جامع و اجتناب نا پذیری ایفا می کند.
دانش‌آموزان دوره متوسطه به عنوان نیروهای آماده برای ورود به دانشگاه و خدمت در قسمت های کلیدی جامعه و مهره‌های اصلی توسعه، فناوری، اختراع و اکتشاف همیشه مورد توجه هستند. لذا با توجه به اهمیت هویت و هویت یابی در این قشر جامعه (که در یکی از حساسترین، پر فشار ترین و سرنوشت ساز ترین دوره زندگی به سر می برند)، ما با انجام این پژوهش می خواهیم به این هدف برسیم که نوجوانانی که دلبستگی ایمن دارند تصویر واضح تر و پایدارتری از هویت خود خواهند داشت و هویت یابی آنها با موفقیت انجام خواهند شد و از آنجایی که دلبستگی یعنی رابطه عاطفی ابتدایی بین دو فرد است این رابطه در طول زندگی از جمله دوره بزرگسالی پابرجاتر خواهد ماند بنابراین با توجه به اهمیت هویت و دلبستگی به عنوان دو عامل بسیار مهمی که تمام زندگی فرد را تحت الشعاع قرار می دهند، تحقیق علمی و دقیق، برای شناخت ویژگی های هویتی دانش‌آموزان و عوامل مؤثر بر شکل گیری هویت جهت کمک به آنها در حل بحران های هویت به شیوه موفقیت آمیز و ارائه راهکارهایی مفید و عملی، در زمینه چگونگی تعامل و ارتباط با دیگران ضروری به نظر می رسد.

فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول
مقدمه 1
بیان مسئله 2
هدف 3
اهمیت و ضرورت موضوع مورد مطالعه 4
فرضیه های پژوهش 5
متغیرهای پژوهش 6
تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 6
فصل دوم
2-1 – مرحله نوجوانی 9
2-2 – اهمیت مطالعه دوران بلوغ 9
2-2-1- رشد جسمانی 10
2-2-2 رشد عقلی – ذهنی 12
2-2-3- رشد عاطفی 13
2-2-4- رشد اجتماعی 18
2-3- مفهوم هویت 20
2-4- تعریف هویت 21
2-5- کودک، هویت و نظریه های آن 21
2-5-1- نظریه روانکاوی 22
فهرست مطالب
عنوان صفحه
2-5-2- نظریه یادگیری اجتماعی 22
2-5-3- نظریه شناختی 23
2-6- نوجوانی و هویت 23
2-7- جنبه های ضمنی و آشکار خودآگاهی 26
2-8- هویت از دیدگاههای مختلف 27
2-8-1- اریکسون 27
2-8-2- مارسیا 31
2-8-3- نقد الگوی مارسیا و اریکسون 37
2-8-4- لوینگر 37
2-8-5- رویکرد فرآیند محوری برزونسکی 40
2-8-6- استانلی هال 41
2-8-7- اتورانک 41
2-8-8- اشپرانگر 42
2-8-9- بلوز 42
2-8-10- والون 43
2-9- شکل گیری هویت 43
2-10- عوامل موثر در شکل گیری هویت 47
2-11- عواملی که بر رشد هویت تاثیر می گذارند. 48
2-12- پایگاههای هویت 49
فهرست مطالب
عنوان صفحه
2-13- تعدد هویت‌ها 50
2-14- شخصیت و تعلقات اجتماعی 50
2-15- تحول هویت در سنین مختلف 51
2-16- بحران هویت 52
2-17- بحران هویت از دیدگاه اریکسون 54
2-18- نظر روانشناسان کشور ما درباره تعریف بحران هویت 56
2-19- اختلالات مربوط به هویت 57
2-20- جنس و هویت 58
2-21- پژوهشهای انجام شده مربوط به هویت در خارج از کشور 60
2-22- پژوهشهای انجام شده مربوط به هویت در داخل کشور 61
– دلبستگی
2-1- مفهوم شناسی دلبستگی 62
2-2- مؤلفه های اصلی دلبستگی 65
2-3- خواستگاه های نظری دلبستگی 66
2-3-1- مبانی روان پویشی نظریه دلبستگی 66
2-3-2- نظریه یادگیری 67
2-3-3- نظریه تحول شناختی 68
2-3-4- نظریه کردار شناسی 69
2-3-5- نظریه دلبستگی بالبی 70
فهرست مطالب
عنوان صفحه
2-4- نظریه دلبستگی تئوری بالبی 71
2-5- سبک های دلبستگی از دیدگاه های مختلف 76
2-6- انواع سبک های دلبستگی 79
2-6-1- سبک دلبستگی ایمن 79
2-6-2- سبک دلبستگی نا ایمن – اجتنابی 80
2-6-3- سبک دلبستگی نا ایمن – دوسوگرا 82
2-7- مراحل شکل گیری دلبستگی در نوزادان 83
2-8- تحول دلبستگی در نوجوانی 85
2-9- تداوم دلبستگی از کودکی تا نوجوانی 85
2-10- عوامل موثر بر ثبات دلبستگی از کودکی تا بزرگسالی 87
2-11- دلبستگی و سازمان شخصیت 88
2-12- دلبستگی و آسیب شناسی روانی در دوره نوجوانی 91
2-12-1- اختلال رفتارهای ضد اجتماعی 91
2-12-2- اختلال بی اشتهایی روانی 92
2-12-3- اختلال افسردگی 93
2-12-4- الگوهای رفتار مرضی در دوره نوجوانی 93
2-12-5- اختلال گسستگی 94
2-13- پدیده های دلبستگی و گسستگی 95

فهرست مطالب
عنوان صفحه
2-14- ارتباط دلبستگی، گسستگی و تاریخچه خشونت کودکی 96
2-15- معیارهای تشخیص دلبستگی 101
2-16- ارتباط هویت و دلبستگی 102
2-17- پژوهشهای انجام شده مربوط به دلبستگی در خارج از کشور 102
2-18- پژوهشهای انجام شده مربوط به دلبستگی در داخل کشور 104
2-19- پژوهشهای انجام شده مربوط به ارتباط هویت و دلبستگی در خارج از کشور 105
فصل سوم
3-1- طرح پژوهش 108
3-2- متغیرهای پژوهش 108
3-3- تعریف و تعیین جامعه 108
3-4- نمونه پژوهش 108
3-5- روش نمونه گیری 109
3-6- ابزار اندازه گیری 109
3-7- روش اجرای پژوهش 114
3-8- روش آماری 115
فصل چهارم
– تجزیه و تحلیل داده‌ها 117
– آمار توصیفی 119
– تجزیه و تحلیل داده‌ها در قالب فرضیه های پژوهش 119
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل پنجم
– بحث و نتیجه گیری 125
– محدودیت های پژوهش 128
– پیشنهادات 128
– ضمایم و پیوستها
– منابع

فهرست جداول
عنوان صفحه
4-1- شاخصهای توصیفی متغیرهای سبک های دلبستگی و هویت فردی 117
4-2- هیتسوگرام دلبستگی دو سو گرا 117
4-3- هیتسوگرام دلبستگی نا ایمن/ اجتنابی 118
4-4- هیتسوگرام دلبستگی ایمن 118
4-5- هیتسوگرام هویت فردی 119
4-6- نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین متغیرهای دلبستگی ایمن و هویت فردی 120
4-6-1- رگریسون دلبستگی ایمن و هویت فردی 120
4-7- نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین متغیرهای دلبستگی دو سو گرا و هویت فردی 121
4-7-1- رگریسون دلبستگی دو سو گرا و هویت فردی 121
4-8- نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین متغیرهای دلبستگی اجتنابی و هویت فردی 122
4-8-1- رگریسون دلبستگی اجتنابی و هویت فردی 122
4-9- ضریب همبستگی بین سبک‌های دلبستگی و هویت فردی 123